حفاظت آثار باستانی به کمک دوربین های مدار بسته

نظارت بر میراث فرهنگی و حفاظت آثار باستانی با استفاده از دوربین مداربسته هوشمند، سامانه ای است که هر گونه حرکت در حریم نظارتی را تشخیص می دهد. عموما در این فرآیند، تعداد گردشگرانی که وارد حریم آثار باستانی شده و یا از آن خارج می شوند شمرده می شود. همچنین سیستم نظارت تصویری محوطه های باستان شناسی و مناطق حفاظت شده فرهنگی را با انواع دوربین مدار بسته رصد کرده  و مانع از فعالیت متجاوزان در حریم آثار فرهنگی می شوند. این داده ها می توانند نه تنها به منظور نظارت بر محوطه های باستانی، بلکه برای برنامه ریزی استراتژیک تجاری و امنیت اجتماعی نیز مورد استفاده قرار گیرند.

در توسعه سیستم نظارت بر میراث جهانی با استفاده از دوربین مدار بسته هوشمند، متولیان این امر پردازش تصویر را برای شناسایی و شمارش تعداد افراد وارد شده و خارج شده به مناطق تحت حفاظت از داده های ویدئویی به کار می گیرند. این سامانه توسط محققان در سه مجموعه داده های ویدئویی در کشور تایلند مورد آزمایش قرار گرفته و نتایج نشان می دهد که عملکرد آن از دقتی برابر با ۸۰ تا۹۰ درصد برخوردار بوده است. بیشتر خطاها اغلب در مواردی رخ داده اند که پس زمینه ها کم نور بوده و یا آن که گردشگران در محوطه ها به صورت دسته جمعی حرکت کرده اند. در چنین شرایطی مدیران مجموعه ها از محدودیت هایی برای نظارت دقیق بر محوطه ها برخوردار بوده و نتوانسته اند به خوبی بر آثار فرهنگی و گردشگران نظارت نمایند.

مقدمه ای بر حفاظت آثار باستانی

نگهداری از میراث تاریخی و حفاظت آثار باستانی به عنوان یک موضوع جدا از سیاست های عمومی و مدیریت دولتی شناخته نمی شود. میراث آن است که از نسل های گذشته به ارث رسیده و قرار است به معنای واقعی به عنوان ” ارث ” به نسل های بعدی منتقل شود. به تعبیری خاص تر، میراث تاریخی مبحثی مهم در سیاست های عمومی و اقدامات اداری امروزی است. این مفهوم سیاسی نسبتا جوان از شکل حقوقی سنتی آن بسیار فاصله گرفته و مفاهیم مدرن آن سعی در ارائه مفهومی به شکل یک نهاد اجتماعی دارند. برای مثال می توان به نوع تملک زمین ازسوی خانواده هایی اشاره نمود که از آن به عنوان میراث تاریخی خانوادگی یاد می نمودند.

اما امروز این مفهوم تغییر یافته و بر مبنای آن نیازمند دقت در حفاظت آثار باستانی برای آیندگان هستیم. در ارتباط با این مبحث می توان به پیوند میان میراث فرهنگی و میراث طبیعی نیز اشاره نمود. هر دو این موضوعات به عنوان میراث ملی مطرح بوده و از نظر تاریخی نیز با یکدیگر در ارتباط هستند.

مفاهیم قانونی و اجتماعی حفاظت از میراث تاریخی

چارچوب حفاظت آثار باستانی ممکن است از سطوح ملی تا بین المللی متفاوت باشد. اما لزوما اشاره به ملت و دولت-ملت (Nation-State) منحصراً مورد توجه نیست. همین نتیجه را می توان از یک مطالعه مقایسه ای متمرکز بر موضوعات فرهنگی و سیاسیِ میراثی و اقدامات اداری در حوزه آن دریافت. مفهوم قانونی “میراث” به معنای واقعی کلمه به موضوعاتی چون:

• آثار مادی نسل های گذشته؛
• آثار هنری؛
• ساختمان ها؛

محوطه های باستانی و غیره متمرکز شده باشد. گفتنی است که در آغاز اشیاء گوناگونی که به گونه ای به عنوان عتیقه تلقی می شدند با این مفهوم پیوند داشتند. این مفهوم مبتنی بر آموزش کلاسیک متمرکز بر فرهنگ است.

گردشگری میراثی دروازه ی رشد اقتصادی

افرادی که از آثار باستانی و تاریخی بازدید می کنند یکی از بزرگترین، فراگیرترین بخش های صنعت گردشگری امروزه هستند. در حقیقت، به نظر می رسد گردشگری میراثی بسیار سریعتر از سایر اشکال گردشگری، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، در حال رشد است. بنابر این گردشگری میراثی به عنوان یک ابزار مهم بالقوه برای کاهش فقر و توسعه اقتصادی جوامع می تواند تلقی شود.

گردشگری میراثی به طور معمول به عناصر زنده و ساخته شده فرهنگی متکی بوده و به استفاده از گذشته ملموس و ناملموس به عنوان یک منبع گردشگری اشاره دارد. این مفهوم همچنین فرهنگ های موجود و فرهنگ های امروزی را نیز در بر می گیرد. چرا که این فرهنگ ها نیز میراث گذشته هستند. از سایر عناصر میراث غیر مادی می توان به مواردی چون:

• موسیقی؛
• رقص؛
• زبان؛
• مذهب؛
• روش های پخت غذا و آشپزی؛
• سنت های هنری؛

و جشنواره ها نیز اشاره نمود. در حوزه میراث مادی نیز مواردی چون:

• محوطه های باستانی؛
• بناهای تاریخی؛
• خانه های تاریخی؛
• چشم انداز های تاریخی؛
• قلعه ها تاریخی؛
• کلیساهای تاریخی؛

موزه ها و غیره در این حوزه قرار می گیرند.

اگر چه صنعت گردشگری میراثی در گذشته با تمرکز بر میراث ملموس و حفاظت آثار باستانی متمرکز بوده، اما امروزه پذیرش گسترده ای از مناظر روزمره از زندگی مردم عادی مانند: خانواده ها، کشاورزان، کارگران کارخانه ها، معدن کاران، ماهیگیران، زنان و کودکان به عنوان صنعت گردشگری میراثی شناخته می شود.

نقش گردشگری میراثی در اقتصاد

محققان معتقدند که گردشگری و علی الخصوص گردشگری میراثی و حفاظت آثار باستانی از محدودیت ها و پیامدهای مدیریتی خاصی در کشورهای در حال توسعه برخوردار است که با کشورهای توسعه یافته متفاوت است. این اختلافات اساساً با تفاوت در اقتصاد عنوان شده و در حوزه گردشگری میراثی و تأثیرات آن کاملا محسوس است. با این وجود علی رغم علاقه روز افزون به تحقیقات در این مناطق، هنوز تحقیقات جامعی درباره پویایی گردشگری میراث فرهنگی در مناطق در حال توسعه جهان انجام نشده است.

عموم محققان معتقدند که این دانش برای حفاظت آثار باستانی و طول عمر گردشگری حیاتی است. این نوشته به موضوعاتی می پردازد که حوزه اصلی آن در کشور های در حال توسعه واقع شده است. از این رو مروری کلی به مهمترین موضوعات پیش روی مدیران میراث فرهنگی و مقاصد میراثی در کشورهای توسعه نیافته را نیز شامل می شود.

گردشگری میراثی در کشورهای در حال توسعه

از منظر اقتصادی – اجتماعی جهان به کشورهای پیشرفته و در حال توسعه تقسیم می شود. در برخی موارد این کشور ها با عناوینی چون”صنعتی” در مقابل “غیر صنعتی”، یا ” توسعه یافته” و “کمتر توسعه یافته” نیز شناخته می شوند. این نامگذاری ها عموما با مشکلات تعریفی همراه است.  زیرا زمین همچنان مکانی پویا است و بسیاری از کشورهای کمتر توسعه یافته به پیشرفت و توسعه در مسیرهای توسعه و نوسازی ادامه می دهند.

بعضی از کشورها به سختی در چارچوب اساسی کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه که دارای ویژگی های مشترک اقتصادی – اجتماعی هستند، قرار می گیرند. این در حالی است که هیچ مجموعه ای از معیارهای مطلق یا پذیرفته شده جهانی برای تعیین محل قرار گرفتن یک کشور در طیف توسعه وجود ندارد. با این وجود جامعه جهانی و آژانس های توسعه چندین متغیر را شناسایی کرده اند که اجازه تمایز بین بخش های توسعه یافته و کمتر توسعه یافته جهان را می دهد. مهمترین این موارد شامل موضعات زیر است:

• تولید ناخالص داخلی (GDP)؛
• درآمد ناخالص ملی (GNI)؛

معماری سیستم

امروزه نوآوری در فناوری اطلاعات و ارتباطات به سرعت در حال رشد است. همچنین باید اشاره نمود که این نوآوری نقش مهمی در سازمان ها به عنوان یک امر ضروری ایفا می کند. از جمله مزایای این نوآوری های می توان به سیستم های امنیتی اشاره نمود. برای مثال تامین امنیت به کمک نوآوری در فناوری اطلاعات و ارتباطات در محل هایی که از تراکم جمعیتی برخوردار هستند بسیار حائز اهمیت است. از جمله این محل ها می توان به فرودگاه ها، مراکز خرید، مدارس ، موزه ها و کتابخانه ها اشاره نمود. بسیاری از این محل ها برای این که از روند ورود و خروج افراد به محل مطلع شوند نیاز به دوربین های نظارتی دارند.

در حوزه حفاظت آثار باستانی نیز چنین ایده های شکل گرفته و منجر به بکارگیری انواع دوربین مدار بسته در حریم آثار باستانی شده است. در این طرح اصل پردازش تصویر مورد توجه واقع شده و به کمک این فناوری بررسی و شمارش تعداد افرادی که به حریم آثار باستانی وارد می شوند، صورت می پذیرد. علاوه بر این همچنین به کمک این فناوری می توان خسارات های احتمالی وارد شده به آثار فرهنگی را بررسی نموده و با حفاظت آثار باستانی مانع از تخریب این میراث ملی شد.

فناوری اطلاعات در خدمت حفاظت آثار باستانی

حفاظت آثار باستانی به کمک فناوری اطلاعات، در اصل مزیت بزرگی برای حفاظت از یافته های باستان شناسی ایران و باستان شناسی جهان به شمار می آید. به کمک این فناوری می توان مشابه عملکرد هایی که در حوزه هایی تجاری صورت می پذیرد، تعداد افراد بازدید کننده از آثار تاریخی را شمارش نمود. البته می توان انتظار داشت تا اهداف مشابه اهداف ذیل نیز برآورده شود:

1. ارزیابی خودکار افراد حاضر در حریم آثار باستانی و اعلام رفتارهای مشکوک به صورت خودکار؛
2. شناسایی و شمارش دقیق افراد وارد شده و خارج شده به حریم آثار باستانی به منظور آگاهی از عدم حضور بازدیدکنندگان در خارج از وقت بازدید؛
3. نظارت و ثبت رویداد ها به منظور پیشگیری از سرقت آثار باستانی و اموال فرهنگی؛

پردازش تصویر

دانش پردازش تصویر، پردازش تصویر را بر پایه عدد و رقم تعریف می کند. این علم برای اولین با در آزمایشگاه پیشرانش جت (Jet Propulsion Lab) در پاسادینا ی کالیفرنیا در سال ۱۹۶۴ به کار گرفته شد. در این موسسه علم پردازش تصویر به منظور پردازش تصاویر ماه کاربرد داشت. پس از آن رشته جدیدی تاسیس شده و با عنوان پردازش تصویر دیجیتال نامگذاری گردید. پردازش تصویر دیجیتالی مربوط به انتقال اطلاعات به قالب دیجیتال است که می تواند با استفاده از رایانه پردازش شود. پس از آن تاریخ پردازش تصویر کارکردی وسیع تر یافته و در حوزه هایی چون مخابرات (Telecommunication)، ارتباطات ویدیویی، تایپ کردن، تحقیقات گرافیکی، پزشکی و سایر علوم به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفت.

در حوزه پردزش تصویر فیلم های دریافت شده از دوربین های مداربسته باید اشاره نمود که تصاویر تولید شده در دوربین ها عموما به صورت فریم به فریم شکل می گیرد تا نشانگر حرکت باشد. گفتنی است که کیفیت فریم های تصویری در دوربین مداربسته به نوع دوربین و کیفیت لنز بستگی دارد. امروزه با توسعه فناوری رمزگذاری فایل های ویدئویی، علی رغم حفظ کیفیت تصویر حجم فایل ها در حد قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. از جمله این فایل های رمز گذاری شده می توان به موارد زیر اشاره نمود:.۳gp  avi .xvid..mkv .flv

نمونه های حفاظت آثار باستانی با استفاده از دوربین مداربسته در کشور های توسعه نیافته

از جمله کاربرد دوربین مداربسته در حفاظت آثار باستانی کشورهای توسعه نیافته می توان به تجربه کشور تایلند در سال ۲۰۱۰ اشاره نمود. در این نمونه کارشناسان تایلندی از دوربین مداربسته ارزان برای اجرای پروژه حفاظت آثار باستانی استفاده نموده و علی رغم به کارگیری از چنین تجهیزاتی توانستند به نتایج قابل توجهی دست یابند. در این طرح تصاویری که از دوربین مداربسته به دست آمده عادی بوده و فاقد نتایج مشابه تصاویر دوربین مدار بسته دید در شب است.

در این نمونه مشاهده شده است که در مواردی علی رغم ایجاد پوشش هایی توسط افراد به منظور سرقت اموال فرهنگی در محوطه های باستانی، دوربین مداربسته قادر به شناسایی رویداد بوده و با اعلام هشدار هایی در حفاظت آثار باستانی نقش داشته است. اما محدودیت های تجهیزاتی، کارشناسان نظارتی را مجبور نموده بود تا در پردازش تصویر از تصاویر یک دوربین مداربسته بهره برده و قادر به ترکیب تصاویر نباشند. از سوی دیگر محدودیت بزرگنمایی ناشی از ضعف دوربین مدار بسته نیز منجر به عدم دریافت تصاویر نزدیک از سوژه شده است.

با تمامی این محدودیت ها دوربین شمارشگر افراد به کارگرفته شده در این پروژه با دقت زیادی عملکرد داشته و موجب رضایت بسیار زیاد مدیران میراث فرهنگی تایلند شده است. دوربین شمارشگر افراد با شمارش دقیق افراد موفق شده بود تا تعداد دقیق افرادی که به مجموعه وارد یا خارج شده بودند را اعلام نماید. از این رو حتی تعداد افرادی که بدون خرید بلیط و پرداخت هزینه وارد مجموعه شده بودند نیز مشخص می شد.

تجزیه و تحلیل داده های دوربین های مداربسته در محوطه های باستانی

علاوه بر حفاظت آثار باستانی با استفاده از دوربین های مداربسته، داده های این دوربین ها در زمینه برنامه ریزی های آتی نقش بسزایی داشته است. این برنامه ریزی ها که در حوزه های تجاری و ارتقا فناوری بود نتیجه ی قابل توجهی در بر داشته و موجب رضایت بسیاری از مدیران کسب و کار شد. نقصان های موجود در دوربین های به کار گرفته شده ضمن پردازش تصویر، صاحبان فناوری را تشویق می نمود تا جهت رفع نقایص دست به کار شده و محصولاتی با دقت بیشتر را روانه بازار نمایند.

همچنین مدیران میراث فرهنگی نیز در حفاظت آثار باستانی متوجه شدند که می بایست محل های خاصی را جهت نصب دوربین مداربسته انتخاب نمایند تا منجر به دستیابی به حداکثر نتیجه در نظارت تصویری شود. آنها دریافته بودند که استفاده از دوربین مداربسته ارزان در اصل مقرون به صرفه نبوده و موجب تحمیل هزینه های جانبی بیشتری به مجموعه های فرهنگی می شود. چرا که عدم برخورداری از قابلیت هایی چون کُدک های فشرده سازی تصویر و عدم تصویر برداری در شرایط نوری خاص (شدت نور یا ضعف نور) عملکرد ضعیفی از دوربین ارائه می داد. همچنین قابلیت ثبت تصویر به صورت خودکار و هوشمند نیز از جمله مواردی بود که مورد توجه مدیران در حفاظت آثار باستانی واقع شده بود. این قابلیت موجب می شد تا نیاز به تجهیزات ذخیره سازی بیشتر، کاهش یابید.

راهکارهای حفاظت از میراث فرهنگی

حفاظت آثار باستانی با استفاده از فناوری اطلاعات، برنامه ریزی مناسب و استفاده های مناسب مربوط به گردشگری گزینه مناسبی برای کاهش اثرات منفی و مخرب گردشگری بر آثار باستانی به شمار می آید. در شرایط کلی کارشناسان معتقدند که مدیران میراث فرهنگی می بایست به جای جستجوی دریافت کمک های کوتاه مدت از آژانس های بین المللی، برای رفع نقایص حفاظتی به فکر راهکارهای بلندمدت باشند. باید توجه داشت که اغلب آثار مربوط به میراث فرهنگی در طی روندی تاریخی شکل گرفته و جایگزینی آن ها عملا کاری غیر ممکن است. از این رو توجه به حفاظت آثار باستانی می تواند از جمله ضرورت های عملیاتی بلند مدت دولت ها به شمار آید.

گردشگری میراث فرهنگی در کشورهای پیرامون توسعه پدیده ای فوق العاده پیچیده به شمار می آید. این وضعیت شرایطی در اختیار محققان، سیاستمداران، مدیران میراث فرهنگی و علی الخصوص کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات قرار داده است تا به کمک فناوری های های نوین علاوه بر مطالعه این آثار ارزشمند به حفاظت آن ها بپردازند. در این رابطه نمایندگی دوربین مداربسته ویوتک نیز مفتخر است تا با تکیه دانش و فناوری های نوین نقشی ارزشمند در حفاظت آثار باستانی داشته باشد.